همه چیز درباره فوبیا (انواع – روش درمان)

همه ی ما کم و بیش کلمه ی فوبیا را شنیده‌ایم و تا حدودی نیز با معنای آن آشنا هستیم. فوبیا در لغت به معنای نفرت و ترس بیمارگونه است. از لحاظ علمی، فوبیا به ترس مفرط و غیر منطقی از شیء یا موقعیت و شرایطی خاص اطلاق می شود و در کارکردهای معمولی شخصی و اجتماعی فرد تداخل ایجاد می کند.

بیمار مبتلا به این اختلال، به غیر منطقی بودن ترس خود آگاه است ولی در عین حال قادر به مقابله با آن نیست. این ترس به حدی نافذ است که باعث اجتناب فرد از موقعیت های هراس آور می شود یا حداقل به سختی می تواند موقعیت مذکور را تحمل کند و در صورت مواجهه نیز اضطراب فراوانی در او ایجاد می شود.

فرد مبتلا به فوبیا ممکن است حتی از تصور قرار گرفتن در موقعیت خاص هراس آور نیز دچار اضطراب شود. مثلاً فردی که از ارتفاع می ترسد، ممکن است از تصور سرگیجه ی ناشی از قرار گرفتن در ارتفاع نیز دچار اضطراب شود.

فوبیا چیست و انواع آن کدامند؟

بیماری فوبیا چیست؟

فوبیا شایع ترین اختلال روانپزشکی است و به طور متوسط بین 5 تا 10 درصد و حتی طبق برخی گزارش ها، تا 25 درصد افراد جامعه به یکی از انواع فوبیا مبتلا هستند. البته در بسیاری از موارد شدت اختلال در حدی نیست که بیمار جهت درمان به پزشک مراجعه کند.

نکته ی جالبی که در رابطه با فوبیا وجود دارد، این است که به نظر می رسد این اختلال در زنان شیوع بیشتری نسبت به مردان دارد.

انواع فوبیا

فوبیا ها را بسته به موقعیت یا شیء هراس آور به انواع مختلفی تقسیم می کنند. در ادامه برخی از شایع ترین انواع فوبیا را معرفی کرده ایم:

آگورا فوبیا (گذرهراسی یا بازار هراسی)

آگورافوبیا به معنای ترس از تنها ماندن در خیابان یا اماکنی است که فرد تصور می کند احتمال کمک رسیدن به او اندک است. این نوع فوبیا ناتوان کننده ترین شکل فوبیا و نیز شایع ترین نوع آن است که بیماران را وادار به جستجوی کمک های حرفه ای و مراجعه به روانپزشک می کند.

در حقیقت به زبان ساده، آگورافوبیا به معنای ترس از مکان های شلوغ است. فرد مبتلا به این نوع فوبیا می ترسد که اگر در محیط های شلوغ برایش مشکلی ایجاد شود، کسی نمی تواند به او کمک کند.

آگورافوبیا به معنای ترس از مکان های شلوغ است

فوبیای اجتماعی یا سوشیال فوبی

به معنای ترس از قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی نظیر غذا خوردن در رستوران، رفتن به سینما یا صحبت کردن در جمع است. در چنین شرایطی فرد تصور می کند زیر ذره بین دیگران قرار دارد و بقیه مشغول کند و کاو و حتی سرزنش و تحقیر وی هستند.

این افراد از این که کاری کنند که موجب شرمندگی آنها شود، نگران هستند و در موقع صحبت کردن صدایشان می لرزد، صورتشان سرخ می شود و لرزش دست پیدا می کنند. نکته ای که باید به آن توجه شود این است که اختلال فوبیای اجتماعی معمولا با اختلال اضطراب فراگیر همراه است.

فوبیای اجتماعی زمانی اتفاق می افتد که فرد از انجام فعالیت های اجتماعی در میان مردم هراس داشته باشد.

فوبیا‌های ساده

دسته ی دیگری از فوبیا ها به فوبیا های ساده یا اختصاصی معروفند و بسته به شیء یا موقعیت هراس آور انواع مختلفی دارند. مهم ترین فوبیاهای ساده عبارتند از:

• ترس از ارتفاع (Acrophobia)
• ترس از حیوانات و حشرات مانند ترس از مار (Ophidiophobia)، ترس از عنکبوت (Arachnophobia) و …
• ترس از قرار گرفتن در اماکن بسته (مثل آسانسور)
• ترس از پرواز با هواپیما (Aerophobia)
• ترس از وقایع محیطی مانند سیل و زلزله و … (Astraphobia)

همان طور که گفته شد، این ترس به حدی نافذ است که باعث اجتناب فرد از موقعیت های هراس آور می شود، مثلاً شاید شما دیده یا شنیده باشید که بعضی از افراد به دلیل ترس از هواپیما مسافت های طولانی بین شهری را با وسایل دیگر به چه سختی و مشقتی طی می کنند و هرگز سوار هواپیما نمی شوند.

آکوافوبیا به معنای ترس از آب و غرق شدن در آن است.

تفاوت فوبیا و ترس

مسأله مهم، تشخیص و افتراق فوبیا از ترس های منطقی و معمول است. در بخش های قبل گفتیم که گفته شد فوبیا باعث اختلال در زندگی فرد می شود و به عنوان مثال فرد به دلیل فوبیای اجتماعی قادر به شرکت کردن در مهمانی ها یا رفتن به سینما و … نیست.

از سوی دیگر، بسیاری از ما از مار یا کروکودیل می ترسیم ولی چنین ترسی باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره ما نمی شود. در مقابل، خیلی از افراد را دیده ایم که از سوسک می ترسند و این ترس به حدی است که در ساعاتی از روز که احتمال بیرون آمدن سوسک ها وجود دارند، به حمام نمی روند.

یا بسیاری از فراد در موقعیت های اجتماعی مهم نظیر سخنرانی در حضور عده ی زیادی مخاطب دچار اضطراب می شوند، در صورتی که در حالت طبیعی انتظار می رود این اضطراب طی چند دقیقه به کنترل فرد در آید و همراه با علائم بارزی مثل سرخ شدن گونه ها لرزش صدا لرزش دست و اشتباهات کلامی نباشد.

علت بروز فوبیا چیست؟

در مورد علت فوبیا، از مجموعه ای از عوامل زیستی و وراثتی در کنار عوامل محیطی و روانشناسی مطرح شده است. به طوری که به نظر می رسد در برخی از بچه ها که ذاتاً  مستعد فوبیا هستند، وجود نوعی فشار مزمن محیطی یا روانشناختی لازم است تا یک اختلال فوبیای کامل شکل بگیرد.

برخی از این عوامل محیطی شامل تحقیر از سوی خواهر یا برادر بزرگتر، دعوای والدین، از دست دادن یا جدا شدن والدین هستند. اگر چنین اتفاقاتی برای کودکی که ذاتاً خجالتی است، ایجاد شوند، می توانند باعث ایجاد نوعی فوبیا شوند.

عده ای از روانشناسان نیز معتقد به اصل یادگیری هستند و فوبیا را نوعی واکنش شرطی تلقی می کنند. به گونه ای که بروز اضطراب و ناراحتی به دلیل مشخص در حضور شیء یا یک حالت معمولی، در آینده منجر به ترس از آن شیء یا آن موقعیت خنثای اولیه می شود.

به هر حال در مورد فوبیا نیز مثل سایر اختلالات روانپزشکی روندی واحد به عنوان علت اختلال مطرح نیست و تعامل بین عوامل زیستی، روانشناختی و اجتماعی مختلف باعث بروز فوبیا می شود.

فوبیا از چه سنی شروع می شود؟

اکثر فوبیاهای ساده از دوران کودکی شروع می شوند و مواردی نظیر ترس از هواپیما، مکان های بسته و یا ارتفاع ممکن است در اوایل بزرگسالی نیز به وجود آیند.

فوبیای اجتماعی نیز معمولاً در اواخر دوران کودکی یا اوایل نوجوانی شروع می شود. معمولاً فوبیاهایی که در دوران کودکی شروع می شوند، تا سنین بزرگسالی ادامه پیدا خواهند کرد و احتمالاً شدت آنها نیز نسبتاً ثابت خواهد ماند یا نوسان اندکی خواهد داشت.

آیا درمانی برای فوبیا وجود دارد؟

برای درمان اختلال فوبیا نیز ترکیبی از درمان های غیر دارویی و دارویی مؤثر شناخته شده است. بهترین روش درمان این اختلال، رفتار درمانی است. تکنیک های زیادی نظیر حساسیت زدایی تدریجی، مواجه سازی و یا غوطه ور سازی با کمک آموزش آرام سازی و هیپنوتیزم و … از سوی روانپزشکان یا روانشناسان بالینی در درمان این اختلال استفاده می شوند که به نحو کاملاً مؤثری با بهبود این اختلال همراه هستند.

سایر روش های درمانی نظیر روانکاوی، خانواده درمانی و نیز استفاده از داروها از سوی پزشکان توصیه شده اند که با بهبود قابل توجه این عوارض همراه بوده اند.

به هر حال با توجه به شیوع بالای این بیماری و ایجاد اختلال در عملکرد عادی و روزمره افراد مبتلا از یک سو و وجود درمان های مؤثر برای آن  از سوی دیگر، تشخیص و درمان آن اهمیت بسزایی خواهد داشت.

یک بار دیگر و این بار بیشتر دقت کنید، شاید شما نیز نوعی فوبیا داشته باشید که با مراجعه به یک روانپزشک قادر خواهید بود آن را به راحتی درمان کنید.

برای درمان فوبیا باید به چه دکتری مراجعه کرد؟

بهترین راهکار برای شما این است که اگر نشانه هایی از انواع مختلف اختلال فوبیا را در خود مشاهده کردید، حتما به روانپزشک مراجعه کنید تا بتوانید از کمک های بی دریغ او در زمینه درمان فوبیا بهره مند شوید. لازم به ذکر است که ترس های معمولی و منطقی نیازی به درمان ندارد. تنها افرادی باید برای درمان فوبیا به روانپزشک مراجعه کنند که واقعا فوبیا دارند.